Composteren

De inhoud van het droogtoilet
Zoals je al hebt kunnen lezen in het stuk ‘droogtoilet’, heb je ongeveer een volle emmer van 20 liter per week per persoon opbrengst. De emmer is dan niet tot de rand gevuld, maar ongeveer 10 a 15 cm onder de rand. De inhoud van de emmer bestaat dan uit plas, poep, zaagsel, wc-papier en wat lucifers die gebruikt zijn als luchtverfrisser. Wat doe je met de inhoud van deze emmer?

De opbouw van de composthoop
In mijn achtertuin heb ik drie compostsilo’s van douglashout. Hierin leeg ik de emmers. De composthopen worden als volgt opgebouwd. Je start met onderin wat snoeihout, zodat de bodem luchtig blijft. Hierop komt een laag stro wat dienst doet als spons. Al het vocht dat naar beneden sijpelt wordt door het stro geabsorbeerd. Deze strolaag is ongeveer 40 cm dik en losjes gestrooid. Wanneer ik de emmer wil legen, maak ik een holte door het stro aan weerszijde opzij te schuiven. Hierin kiep ik de emmer leeg. Daarna schuif ik het opzij geschoven stro er weer over heen en vul het aan met vers stro. Als je dit goed doet, ruikt de composthoop niet.

• 

• 

• 

Na afloop borstel ik de emmers schoon met regenwater en laat ik ze drogen. Eens in de zoveel tijd maak ik de emmers schoon met Biotex of groene zeep en laat ik dit sopje een paar dagen staan. Maar meestal is alleen water voldoende. Het restwater, zonder zeep, gaat op de composthoop. Wanneer de emmers droog zijn, gaat er een bodem van zaagsel in. Per toilet is een voorraad van drie van deze voorbereide emmers genoeg, je hoeft dan niet bij een volle emmer meteen naar de composthoop.

De juiste verhouding van materiaal op de composthoop
Een goed opgebouwde composthoop bevat een koolstof/stikstof verhouding van 30/1. De mest van mensen heeft gemiddeld een verhouding van 8/1 (Jenkins, 1999). Daarom is het prettig dat er in het droogtoilet steeds lagen zaagsel (koolstof) zitten tussen de ontlasting. Verder kun je al je tuinafval kwijt op de composthoop, net als je keukenafval. Wanneer er naast de juist hoeveelheid koolstof en stikstof ook voldoende vocht en lucht in de hoop aanwezig is, gaan er micro-organismen aan het werk die het afbraak proces starten. Bij dit afbraakproces komt warmte vrij, die niet makkelijk uit de composthoop weg kan. Deze warmte kan variëren tussen buitentemperatuur tot ruim boven de 45 graden. Wanneer de hoop goed warm wordt, zullen zaden en ziektekiemen dood gaan.

Het afbraakproces in de composthoop
Wat gebeurt er in de composthoop en welke omstandigheden zorgen voor een optimale omzetting van het materiaal op de composthoop? Wanneer we een grote diversiteit aan micro-organismen en bodemdieren in de composthoop krijgen, zal er een snelle afbraak van organisch materiaal plaatsvinden. Om deze diversiteit voor elkaar te krijgen moet een composthoop verschillende eigenschappen hebben. Ten eerste is de temperatuur van belang, daarnaast de hoeveelheid vocht, de aanwezigheid van zuurstof, want we willen een aërob composteringsproces en de juiste verhouding van koolstof (C) en stikstof (S). Het composteringsproces bestaat uit een aantal fasen:
1. De fase waarin de composthoop opwarmt,
2. De hoop heeft nu de maximale temperatuur gekregen,
3. De hoop koelt af en grotere organismen gaan hun werk doen en
4. De rijping van de hoop.

In fase 1 komen bacteriën voor, die leven in temperaturen tussen de 15 en 50 graden. Wanneer de hoop opgewarmd raakt, door de hitte die de bacteriën produceren bij het omzetten van koolstof, start fase 2. In deze fase komen bacteriën die tegen een hogere temperatuur kunnen, tot wel boven de 70 graden. Dit zal niet gauw gebeuren bij het composteren in de achtertuin, omdat er niet in een keer voldoende materiaal is om de hoop op te zetten. Er worden juist voortdurend kleine hoeveelheden materiaal aan de hoop toegevoegd. In fase 3 zal de activiteit van de bacteriën uit fase 2 afnemen en de hoop zal afkoelen. Nu is het tijd voor de bodemorganismen als wormen en larven van insecten. Zij maken het materiaal klein, waardoor bacteriën en schimmels het kunnen afbreken. Deze dieren zorgen in fase 4 voor de rijping, zij dragen bij aan de ziektewerendheid van de compost (WUR, 2018). Niet alleen een stijging van de temperatuur zorgt voor het doden van ziekteverwekkers, een zo divers mogelijk microbacterieel leven doet dit ook, blijkt uit onderzoek van de WUR(2018). Dit kan al bij een opwarming van ongeveer 40 graden. Wanneer de temperatuur gedurende 24 uur 50 graden is doodt dit zeker de ziektekiemen (Jenkins, 1999).

Omzetten van de composthoop
Volgens Jenkins (1999) is het niet nodig en zelfs niet goed om de composthoop om te zetten, te keren. Omdat de composthoop steeds wordt aangevuld, zoals eerder beschreven, met nieuw materiaal, zal de warme fase zich bovenin de hoop bevinden. Helemaal onderin de hoop zal het grotere bodemleven al aan fase 3 en 4 begonnen zijn. Wanneer je de hoop omzet, verstoor je het proces van opwarmen. Doordat de hoop van alle kanten is ingepakt met stro, zorgt dit voor een isolerend effect. Ook de buitenste randen van de hoop zullen met een stijgende temperatuur te maken krijgen, waardoor ziekteverwekkers vernietigd worden. Het toevoeren van zuurstof door omzetten, zal ook niet nodig zijn. Want het stro aan weerszijden van de hoop houdt de zuurstof vast. Bij het omzetten van de composthoop zal er zelfs een verlies optreden van voedingsstoffen en stikstof, zie de figuur hieronder.

Waarom is composteren duurzaam?
1. Eigen compost is een goede vervanger van turf, waarvoor kwetsbaar hoogveen moet worden afgegraven. Dit hoogveen ligt vaak in waardevolle natuurgebieden.
2. Er wordt geen energie gebruikt voor de productie, het vervoer van compost van en naar tuincentra en het verpakkingsmateriaal.
3. Een economische reden is: Je maakt gezonde compost voor eigen tuin, dus je hoeft minder of geen compost te kopen, dit scheelt toch 4,99 per 40 l.
4. Je hoeft je GFT niet meer op te laten halen, want al het keuken- en tuinafval kan ook op de composthoop. Dit scheelt energie en geld.

Bronnen
Jenkins, J. C. (1999). The Humanure Handbook (3e ed.). Geraadpleegd van https://humanurehandbook.com/downloads/H2.pdf Wageningen University. (z.d.).

Compostpower! GFT geschikt voor beheersing van plantenziekten? Geraadpleegd op 28 december 2018, van https://www.wur.nl/upload_mm/b/e/0/af502704-8a1e-4538-9820-b8e8d1e0aa92_Handleiding%20Experiment%20Compostpower_leerling.pdf